سامانه هاي فاضلاب، نقش بسيار مهمي در حفظ بهداشت و محيط زيست دارند. زلزله از جمله خطرات طبيعي است كه مي تواند به اين سامانه ها آسيب رسانده و باعث حوادثي چون رها شدن تصادفي مواد شيميايي خطرناك مانند گازهاي كلر دار، انفجار گازهاي قابل انفجار،     فرو رفتن ساختمان ها در اين سازه ها، انفجار موادي كه باعث ناراحتي هاي ميكروبي مي شوند، بازگشت فاضلاب به مناطق مسكوني و تخليه فاضلاب تصفيه نشده شود. در صورت عدم آگاهي از ميزان آسيب پذيري براي تأمين مقاومت و ايمني لازم و عدم انجام بهسازي لرزه اي كافي، عواقب و خسارات ناشي از زلزله افزايش يافته و با عدم توانايي مهار مناسب شرايط اضطراري مي تواند منجر به رويداد فاجعه و بروز شرايط بحراني گردد.

هدف از ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي سامانه فاضلاب شهري، آگاهي از ميزان ايمني لرزه اي و سپس كاهش عواقب ناشي از اثر زلزله بر اين سامانه و مؤلفه هاي آن مي باشد. حفظ يكپارچگي و تداوم عملكرد ايمن سامانه فاضلاب شهري از اين طريق باعث حصول اطمينان از عدم خطرپذيري و ريسك غير قابل پذيرش براي جان افراد، دارائي هاي آن ها و محيط زيست مي باشد.
ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي دربرگيرنده تمام فعاليت هاي شناخت كمبودها و خسارات احتمالي و عواقب آن ها بوده و شامل اقدامات كاهش، حذف و علاج بخشي آن ها در حد معقول و در شرايط رويداد زلزله با ريسك قابل توجه يا غيرقابل پذيرش مي گردد؛
لذا اهداف اصلي تهيه اين راهنما عبارتند از:
تعريف و تعيين الزامات كلي ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سامانه فاضلاب موجود كه به صورت يكنواخت و هماهنگ در سراسر كشور مورد استفاده قرار گيرد.
معرفي راه كارهاي بهسازي لرزه اي مؤلفه هاي سامانه فاضلاب و مديريت كاهش خطر و شرايط اضطراري و بحراني احتمالي آن ها

روش هاي كاهش عواقب لرزه اي سازه ها و تجهيزات را مي توان به طور كلي به دو دسته تقسيم نمود:

- روش هاي سخت افزاري به صورت بهسازي و اصلاح سازه اي و در نهايت نوسازي

 -روش هاي نرم افزاري به صورت تغيير برنامه بهره برداري، تغيير سطح عملكرد مورد انتظار و افزايش ايمني و كاهش احتمال وقوع حوادث ثانويه

-نوع روش بهسازي لرزه اي بستگي به مد خرابي غالب سازه يا تجهيز دارد.

بنابراين انتخاب روش بهسازي مناسب ارتباط مستقيم به اعتبار نتايج ارزيابي آسيب پذيري دارد. در اين مطالعات بايد مد خرابي و ميزان آسيب در آن به طور كامل مشخص شود. البته بسته به تراز زلزله ، مد خرابي مي تواند متفاوت باشد كه اين مسئله بايد در انتخاب روش بهسازي مد نظر قرار گيرد تا بتوان كليه مدهاي خرابي محتمل را با انجام عمليات بهسازي متناسب با آن كنترل نمود. در بررسي مدهاي خرابي و ارائه روش هاي بهسازي كليه مدهاي آسيب اوليه و ثانويه بايد مد نظر قرار گيرند. مدهاي آسيب ثانويه شامل تغيير شكل هاي دائم زمين، سيلاب، اندر كنش و برخورد سازه ها و فروريختن آوار خرابي ساير مؤلفه ها روي آن ها و موارد ديگر مي باشند. 

ارزيابي لرزه اي در دو مرحله تعريف مي شود:

مرحله اول پيش ارزيابي است كه در آن با بررسي سريع وضعيت شريان حياتي، ضمن تعيين نياز يا عدم نياز به ارزيابي لرزه اي، سطح مطالعات ارزيابي نيز مشخص مي شود.

سپس در مرحله ارزيابي، فعاليت ها به دو صورت ارزيابي اوليه و تفصيلي تعريف مي شود:

ارزيابي اوليه شامل روش هاي كيفي و تجربي و نسبتاً سريع جهت تعيين اجزاي مشخصاً آسيب پذير يا ايمن و تهيه فهرست اجزاي نيازمند به ارزيابي تفصيلي مي باشد. روش هاي ارزيابي اوليه در اين راهنما عمدتاً مبتني بر استفاده از كاربرگ هاي ارزيابي اوليه با امتيازدهي كيفي يا كمي مي باشد.

ارزيابي تفصيلي شامل دو رويكرد تجربي و تحليلي است.

روش هاي تجربي مبتني بر مودهاي خرابي و آمار و سوابق خرابي در زلزله هاي گذشته بوده و روش هاي تحليلي مبتني بر مدل سازي و تحليل محاسباتي و عددي ميباشد. اغلب ازروش هاي تجربي براي ارزيابي لرزه اي شبكه ها با تعداد مؤلفه هاي زياد استفاده مي شود. اين روش هاي تجربي عمدتاً براساس منحني هاي خرابي تجربي و احتمالاتي مؤلفه هاي مختلف در مدهاي مختلف استوار هستند. روش هاي تحليلي نيز دو سطح دارند. سطح اول مشابه روش هاي ساده شده طراحي و عمدتاً به صورت معادل استاتيكي مي باشد. سطح دوم براي مؤلفه ها با شرايط خاص يا رفتار پيچيد هتر لرزه اي بكار رفته و شامل روش هاي ديناميكي و غير خطي مي گردد.

 پيش ارزيابي

بهره بردار يا مسوول شريان حياتي فاضلاب بايد همواره آگاهي و اطمينان كافي از ايمني و عملكرد لرزه اي مناسب تأسيسات خود داشته باشد. در غير اين صورت اعلام نياز به انجام ارزيابي عملكرد تأسيسات فاضلاب ارائه مي شود. سطح و جزئيات مورد نياز در ارزيابي، وابسته به ميزان آگاهي مورد نياز درخواست كننده دارد. پيش از شروع ارزيابي، مرحله پيش ارزيابي با اهداف ذيل صورت مي پذيرد كه مي تواند توسط مهندسين بهره بردار يا مسوول نيز انجام شود:
- شناسايي شدت خطر و ارزيابي آسيب پذيري كلي در برابر آن جهت تعيين ميزان نياز به ارزيابي تفصيلي تر 
- حصول اطمينان از در دسترس بودن منابع و تخصص هاي كافي و مناسب جهت اجراي ارزيابي 
- تعيين سطح مطالعات مناسب بر اساس درخواست و منابع موجود و زمان بندي. 

انواع در خواست ارزيابي
 

درخواست ارزيابي مي تواند داراي يكي از سه رويكرد زير باشد:

- رويكرد فني (عمدتاً با هدف ارتقاي ايمني با انجام عمليات بهسازي) 
- رويكرد مالي (عمدتاً با هدف برنامه ريزي بودجه و يا برآورد خسارات، بازيابي و ريسك سرمايه اي) 
- رويكرد مديريتي (عمدتاً با اهدافي از قبيل برنامه ريزي مديريت بحران، برنامه ريزي اقدامات فوري و اضطراري، برنامه ريزي افزايش ايمني با   روش هاي نرم افزاري يا غير بهسازي و مديريت ريسك)
مؤلفه هايي كه بايد در ارزيابي در نظر گرفته شوند، تا حد زيادي به درخواست و عملكرد هدف بستگي دارند. بر اين اساس، مسوول تأسيسات بايد تصميم بگيرد كه كدام يك از مؤلفه ها مي بايد مورد ارزيابي قرار گيرند. قابليت اطمينان در اين سناريو بر حسب مدت قطع خدمت رساني اندازه گيري مي شود.

 عوامل مؤثر در ارزيابي عملكرد

تفاوت هاي اساسي فاضلاب ثقلي با خطوط لوله آب رساني به شرح زير مي باشد:

-معمولاً در عمق بيشتري از سطح زمين نصب مي شوند. 

- از آنجائي كه اين نوع لوله ها براي تحمل فشار طراحي نمي شوند، لذا مصالح/ بدنه لوله و اتصالات آن ها معمولاً ضعيف تر مي باشد.

- قابليت شناوري در آن ها بيشتر است بدين علت كه فاضلاب تنها قسمتي از داخل لوله ها را فرا گرفته است. اين موضوع منجر به افزايش  آسيب پذيري آن ها در برابر غوطه وري در مناطق با سطح آب زيرزميني بالا خواهد شد. به طور مشابه، دريچه هاي آدم رو نيز در برابر جابه جايي تحت شرايط اضافه بار آسيب پذير مي گردند.

- به طور كلي خطوط لوله فاضلاب در مقايسه با خطوط لوله تحت فشار آب قادر به تحمل خرابي بيشتري بوده و در عين حال قابليت بهره برداري خود را نيز حفظ مي نمايد. در اغلب موارد مي توان از مجاري فاضلاب خسارت ديده نيز بهر ه برداري نمود و قابليت انتقال فاضلاب تا زماني كه لوله دچار انحراف (برشي) و يا جدايي منجر به مسدود شدن جريان نگردد، ادامه خواهد داشت. با فرض يكسان بودن مقدار تراوش فيزيكي، ميزان تخليه در خطوط لوله تحت فشار (مانند خطوط لوله آب رساني) بسيار بيشتر از دبي خروجي موجود در خطوط لوله ثقلي مي باشد. ساير خرابي هاي موجود منجر به افزايش نفوذ مي گردند اما اين نوع شكست ها باعث قطع فوري كاركرد نميشوند.

- بعلاوه، ايستگاه بالابر فاضلاب با ايستگاه تقويت كننده آب متفاوت مي باشد. طراحي ايستگاه بالابر فاضلاب با نصب چاهك فاضلاب عميق (معمولاً با عمق بيش از 4/5 متر و در حالت خاص تا 30 متر) جهت جمع آوري فاضلاب با كمك نيروي ثقلي صورت گرفته است. ايستگاه تقويت كننده آب معمولاً بر روي شيب يا طاق هاي كم عمق واقع مي شوند؛ بنابراين ايستگاه هاي بالابر مي توانند در برابر روان گرايي يا نيروي غوطه وري زياد در مناطق با سطح آب زيرزميني بالا آسيب پذير باشند.